Πρόσφατη γονιδιωματική ανακάλυψη στον νεολιθικό οικισμό του Τσατάλ Χουγιούκ (Çatalhöyük), στην κεντρική Τουρκία, έδειξε ότι η κοινωνία οργανωνόταν με αναφορά σε γυναικείες γενεαλογικές γραμμές, εύρημα που αναδεικνύει με εντυπωσιακό τρόπο τον κεντρικό ρόλο των γυναικών στις πρώιμες αγροτικές κοινωνίες.
Η επιστημονική έρευνα εντόπισε επίσης τις μεταβαλλόμενες δομές συγγένειας με την πάροδο του χρόνου και έριξε φως στον τρόπο που εξελίχθηκαν οι κοινωνικοί κανόνες ανά τους αιώνες. Σήμερα, το Τσατάλ Χουγιούκ αναγνωρίζεται ως η πρώτη γνωστή πόλη στον κόσμο καθώς πρώτα εκεί τα γύρω χωριά ενώθηκαν για να σχηματίσουν έναν κεντρικό κόμβο, σηματοδοτώντας την αρχή του αστικού πολιτισμού που κυριαρχεί στον σύγχρονο κόσμο.
Το Τσατάλ Χουγιούκ περιλαμβάνεται στον Κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO και βρίσκεται στη σημερινή επαρχία του Ικονίου. Είναι επίσης γνωστό για τους μοναδικούς τάφους κάτω από τα δάπεδα κτιρίων, μια πρακτική ταφής των ατόμων κάτω από τα σπίτια τους. Μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο περιοδικό Science, -η οποία ολοκληρώθηκε έπειτα από 12 χρόνια με τη συνεργασία 47 γενετιστών, αρχαιολόγων και ειδικών της βιολογικής ανθρωπολογίας από την Τουρκία και άλλες 10 χώρες- , αποκάλυψε εντυπωσιακά ευρήματα σχετικά με τη δυναμική της συγγένειας και των φύλων στην περιοχή, μέσω της ανάλυσης αυτών των ταφών. Οι μελετητές ανέλυσαν υπολείμματα σκελετών από 395 άτομα που έζησαν μεταξύ 8000 π.Χ. και 5800 π.Χ. και αλληλούχησαν με επιτυχία DNA από 131 άτομα που είχαν ταφεί σε 35 σπίτια.
Οι συγκρίσεις γενετικού υλικού έδειξαν ότι οι μητρικές γενεαλογικές γραμμές έπαιζαν σημαντικότερο ρόλο από ό,τι οι πατρικές στη σύνδεση των μελών των νοικοκυριών του Τσατάλ Χουγιούκ. Οι γυναίκες ήταν οι «άγκυρες» κάθε νοικοκυριού. Οι τάφοι των γυναικών που απεβίωσαν πριν από την ενηλικίωση περιλάμβαναν επίσης περισσότερα κτερίσματα από εκείνους των ανδρών. Αυτό απέδειξε ότι τα ανδροκρατούμενα συστήματα, οικεία σε τοποθεσίες του πολιτισμού της Νεολιθικής εποχής στην Ευρώπη και με καταγωγή από την Ανατολία, δεν αποτελούσαν εγγενές χαρακτηριστικό των πρώιμων αγροτικών κοινωνιών.
Στην ίδια μελέτη διαπιστώθηκε ότι τα μοτίβα συγγένειας στο Τσατάλ Χουγιούκ έχουν μεταβληθεί με την πάροδο του χρόνου. Κατά τις προηγούμενες περιόδους, οι άνθρωποι που θάφτηκαν στο ίδιο κτίριο είχαν συχνά παρόμοια γενετική σύνθεση, γεγονός που υποδηλώνει ότι το σπίτι χρησιμοποιούνταν από βιολογικά μέλη της οικογένειας. Ωστόσο, αυτή η γενετική συγγένεια έγινε σπάνια σε μεταγενέστερες περιόδους, κάτι που καταδεικνύει ότι οι δεσμοί αίματος έχασαν σταδιακά την κεντρική τους θέση στην κοινωνική οργάνωση. Οι ερευνητές υποδεικνύουν ότι αυτός ο μετασχηματισμός μπορεί να αποδοθεί σε πολιτισμικούς παράγοντες, όπως η ευρεία υιοθέτηση της αναδοχής και των μηχανισμών που μοιάζουν με υιοθεσία.
Τσατάλ Χουγιούκ: Ο νεολιθικός πρόγονος των αστικών οικισμών
Το Τσατάλ Χουγιούκ αναδεικνύει μια κοινωνία που αναπτύχθηκε πριν από 9.000 χρόνια. Οι επισκέπτες μπορούν να ταξιδέψουν πίσω στο χρόνο, στις απαρχές της ανθρώπινης ιστορίας, μέσα από διάφορα απομεινάρια που μαρτυρούν σαφέστατα την πολυπλοκότητα αυτής της αρχαίας κοινωνίας. Ο χώρος είναι εξαιρετικός, λόγω του σημαντικού μεγέθους του, της μακροβιότητας του οικισμού, των σπιτιών που είναι χτισμένα δίπλα-δίπλα σε συστάδες και με πρόσβαση στην οροφή κάθε σπιτιού, όπως επίσης των τοιχογραφιών και των ανάγλυφων. Αυτά τα ευρήματα υποδηλώνουν συνολικά μια διαβαθμισμένη προσέγγιση του αστικού σχεδιασμού, της βιώσιμης διαβίωσης, της κοινωνικής οργάνωσης και των πολιτισμικών πρακτικών.
Μεταξύ των πιο εμβληματικών ευρημάτων περιλαμβάνονται πολυάριθμα γυναικεία ειδώλια που αντιμετωπίζονται ευρέως ως πιθανές αναπαραστάσεις της λατρείας μιας «Μητέρας Θεάς» και ενδείξεις μιας μητριαρχικής κοινωνίας. Μολονότι μια πλούσια συλλογή ευρημάτων του Τσατάλ Χουγιούκ, συμπεριλαμβανομένων γυναικείων ειδωλίων, βρίσκεται στο Μουσείο Πολιτισμών της Ανατολίας στην Άγκυρα, ο ίδιος ο τόπος της ανασκαφής είναι συναρπαστικός καθώς επιτρέπει στον επισκέπτη να περιπλανηθεί σε χώρους όπου κάποτε κυριαρχούσαν ανάλογα πρώιμα σημάδια της ανθρώπινης ζωής.
Επίσης, ο επισκέπτης μπορεί να γνωρίσει την κοινωνία του Τσατάλ Χουγιούκ στο υπερσύγχρονο κέντρο ενημέρωσης που βρίσκεται εντός του αρχαιολογικού χώρου, μέσα από διαδραστικές οθόνες και τη χρήση των πολυμέσων.
Στο πλαίσιο του προγράμματος «Κληρονομιά για το μέλλον», η Τουρκία στηρίζει τις ανασκαφές και τις εργασίες αποκατάστασης σε πολλούς αρχαίους χώρους. Η χώρα χαρακτήρισε το έτος 2024 «Χρυσή Εποχή της Αρχαιολογίας», αυξάνοντας τον αριθμό των αρχαιολογικών έργων σε 765. Ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί, και τα έργα θα φτάσουν τα 800 μέχρι το 2026.
, στην κεντρική Τουρκ){kind=link}