Ο τουρισμός αποτελεί έναν από τους πιο δυναμικούς κλάδους της παγκόσμιας οικονομίας, συμβάλλοντας σημαντικά στο ΑΕΠ πολλών χωρών. Η αλληλεπίδρασή του με την περιβαλλοντική ψυχολογία, το επιστημονικό πεδίο που εξετάζει πώς το φυσικό περιβάλλον επηρεάζει την ανθρώπινη συμπεριφορά και ευεξία, αποκαλύπτει ευκαιρίες αλλά και προκλήσεις. Το παρόν άρθρο διερευνά τη σύνδεση μεταξύ τουρισμού, περιβαλλοντικής ψυχολογίας και οικονομικών, εστιάζοντας σε βιώσιμες πρακτικές που ωφελούν όλους τους εμπλεκόμενους.
Οικονομική Διάσταση του Τουρισμού
Ο τουρισμός παράγει περίπου το 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ και δημιουργεί εκατομμύρια θέσεις εργασίας (UNWTO, 2023). Σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Ταϊλάνδη, αποτελεί βασική πηγή εσόδων, προσελκύοντας εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως. Ωστόσο, η οικονομική αυτή άνθηση συχνά συνοδεύεται από περιβαλλοντική υποβάθμιση, όπως υπερκατανάλωση πόρων, ρύπανση και απώλεια βιοποικιλότητας. Η περιβαλλοντική ψυχολογία προσφέρει πολύτιμες γνώσεις για τη διαχείριση αυτών των προκλήσεων, ενισχύοντας την κατανόηση της σχέσης ανθρώπου-φύσης.
Περιβαλλοντική Ψυχολογία και Τουρισμός
Η περιβαλλοντική ψυχολογία μελετά την αλληλεπίδραση ανθρώπων και φυσικού περιβάλλοντος. Σύμφωνα με τη θεωρία των “restorative environments” του Kaplan (1995), φυσικά τοπία όπως δάση, παραλίες και βουνά μειώνουν το στρες, βελτιώνουν τη συγκέντρωση και ενισχύουν την ευεξία. Οι τουρίστες επιλέγουν συχνά τέτοιους προορισμούς για ψυχολογική αναζωογόνηση, αναζητώντας ηρεμία μακριά από την καθημερινότητα. Ωστόσο, ο μαζικός τουρισμός μπορεί να υποβαθμίσει αυτά τα περιβάλλοντα, προκαλώντας “περιβαλλοντική θλίψη” (eco-grief), ένα συναίσθημα απώλειας που μειώνει την ικανοποίηση των επισκεπτών και τα οικονομικά οφέλη (Pihkala, 2020).
Οικονομικές Επιπτώσεις και Βιωσιμότητα
Προορισμοί με υψηλή περιβαλλοντική ποιότητα προσελκύουν τουρίστες που δαπανούν περισσότερα (Gössling & Hall, 2019). Ο οικοτουρισμός, που εστιάζει στη βιωσιμότητα, παρουσιάζει ετήσια αύξηση 10-15% (European Commission, 2022). Αντιθέτως, ο υπερτουρισμός σε περιοχές όπως πχ η Βενετία ή το Μπαλί προκαλεί περιβαλλοντική φθορά και ψυχολογική εξάντληση των κατοίκων, μειώνοντας μακροπρόθεσμα τα έσοδα (Seraphin et al., 2018). Η περιβαλλοντική ψυχολογία προτείνει λύσεις όπως ο “biophilic” σχεδιασμός, που ενσωματώνει φυσικά στοιχεία στις υποδομές, ενισχύοντας την ελκυστικότητα, την ευεξία και την τοπική οικονομία.
Βιώσιμες Πρακτικές και Οικονομικά Οφέλη
Οι επενδύσεις σε βιώσιμο τουρισμό αποδίδουν σημαντικά. Πιστοποιήσεις όπως το “Green Key” αυξάνουν τις κρατήσεις κατά 20-30% (Green Key, 2023). Από ψυχολογικής πλευράς, τέτοιες πρωτοβουλίες ενισχύουν την “περιβαλλοντική ταυτότητα” των τουριστών, προάγοντας υπεύθυνη συμπεριφορά, όπως η μείωση αποβλήτων και η υποστήριξη τοπικών προϊόντων (Clayton, 2020). Επιπρόσθετα, η εκπαίδευση των επισκεπτών για περιβαλλοντικά ζητήματα ενισχύει τη συνειδητοποίηση, δημιουργώντας μακροχρόνιες θετικές αλλαγές. Αυτή η δυναμική δημιουργεί έναν κύκλο όπου το υγιές περιβάλλον βελτιώνει την ψυχολογία, ενισχύοντας τον τουρισμό και την οικονομία.
Συμπέρασμα
Ο τουρισμός, η περιβαλλοντική ψυχολογία και τα οικονομικά συνδέονται στενά. Πολιτικές όπως ο περιορισμός του υπερτουρισμού, η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, η προστασία φυσικών τοπίων και οι επενδύσεις σε πράσινες υποδομές εξασφαλίζουν βιώσιμα οφέλη. Έτσι, ο τουρισμός δεν ενισχύει μόνο τις οικονομίες αλλά προάγει και την ψυχοσωματική ευεξία μέσω υγιών περιβαλλόντων, δημιουργώντας έναν αρμονικό κύκλο ευημερίας.
Γεώργιος Σωτ. Φουντουλάκης, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, Μέλος Εργαστηριακού Διδακτικού Προσωπικού ΕΚΠΑ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Clayton, S. (2020). Identity and the Natural Environment. MIT Press.
European Commission. (2022). Sustainable Tourism Report 2022. Publications Office of the EU.
Gössling, S., & Hall, C. M. (2019). Sustainable Tourism: A Global Perspective. Routledge.
Green Key. (2023). Impact Report 2023. Green Key International.
Kaplan, S. (1995). The restorative benefits of nature. Journal of Environmental Psychology, 15(3), 169-182.
Pihkala, P. (2020). Eco-anxiety and environmental grief. Journal of Environmental Psychology, 69, 101667.
Seraphin, H., et al. (2018). Overtourism and the fall of destinations. Tourism Management Perspectives, 27, 120-126.
UNWTO. (2023). World Tourism Barometer. United Nations World Tourism Organization.
Φουντουλάκης, Γεώργιος. 2023. Οικοψυχολογία και Οικολογία των Ανθρώπινων Επιδόσεων. Αθήνα: Ηρόδοτος.
